Câu hỏi: Phân tích nội dung, ý nghĩa qui luật phủ định của phủ định?
Qui luật phủ định của phủ định nghiên cứu về khuynh hướng tất yếu của sự phát triển.
Qui luật phủ định của phủ định nghiên cứu về khuynh hướng tất yếu của sự phát triển.
TÓM TẮT
1. Phủ định biện chứng
a. Phủ định là gì?
Phủ định hiểu theo nghĩa chung nhất là sự thay thế, chuyển hóa giữa các sự vật và hiện tượng của thế giới khách quan nói chung. Xét về hình thức sự phủ định ở trong hiện thực khách quan thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng phép biện chứng duy vật không có ý nói đến bất kỳ sự phủ định nào, mà chỉ chỉ nói đến sự phủ định làm tiền đề tạo điều kiện cho sự phát triển, cho sự xuất hiện của cái mới. Tuy nhiên, về cơ bản sự phủ định trong hiện thực khách quan vẫn có thể chia theo hai hình thức chính:
Phủ định mang tính chất tự phát, ngẫu nhiên hoặc do những nguyên nhân bên ngoài dẫn đến sự chuyển hóa – sự xuất hiện cái mới. Ví dụ như: nghiền nát một hạt thóc, xéo chết một con sâu, tác hại của thiên nhiên đối với con nguời và sinh vật nói chung v.v… Đó là sựphủ định do sự tác động ngẫu nhiên chứ không do nguyên nhân bên trong, việc giải quyếtnhững mâu thuẫn bên trong các sự vật, hiện tượng và nó không bao hàm sự kế thừa, không có yếu tố của sự phát triển.
Phủ định mang tính chất tự phát, ngẫu nhiên hoặc do những nguyên nhân bên ngoài dẫn đến sự chuyển hóa – sự xuất hiện cái mới. Ví dụ như: nghiền nát một hạt thóc, xéo chết một con sâu, tác hại của thiên nhiên đối với con nguời và sinh vật nói chung v.v… Đó là sựphủ định do sự tác động ngẫu nhiên chứ không do nguyên nhân bên trong, việc giải quyếtnhững mâu thuẫn bên trong các sự vật, hiện tượng và nó không bao hàm sự kế thừa, không có yếu tố của sự phát triển.
b. Phủ định biện chứng
Phủ định biện chứng là sự phủ định do việc giải quyết những mâu thuẫn bên trong các sự vật và hiện tượng làm xuất hiện cái mới, trong đó yếu tố kế thừa làm tiền đề, điều kiện cho sự tồn tại và phát triển cho cái mới. Ví dụ: Sự thay đổi, chuyển hóa giữa các hình thức phản ánh của vật chất theo một quá trình từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp như: từ phản ánh vô cơ – hữu cơ – từ phản ánh tâm lý ở động vật đến sự xuất hiện ý thức con người. Phủ định biện chứng có hai đặc điểm:
+ Sự xuất hiện cái mới trong phủ định biện chứng đều là kết quả của quá trình giải
quyết những mâu thuẫn bên trong các sự vật và hiện tượng theo những qui luật khách quan vốn có của nó. Vì vậy, nó có tính khách quan. Ví dụ: Sự xuất hiện các học thuyết khoa học ngày càng phát triển cao hơn, đều là kết quả của quá trình phủ định trong sự hoàn thiện khả năng nhận thức của con người.
+ Sự xuất hiện cái mới trong phủ định biện chứng không phải là sự phủ định sạch
trơn, đoạn tuyệt với cái cũ, mà là cái mới xuất hiện trên cơ sở cái cũ, bao hàm tính kế thừa với cái cũ. Yếu tố kế thừa của cái mới đối với cái cũ, không phải là sự kế thừa tất cả nguyên vẹn, mà chỉ kế thừa những mặt tích cực nhất của cái cũ và nó cũng đã thay đổi cho phù hợp với cái mới. Mặt khác, tính kế thừa bao giờ cũng làm tiền đề, tạo điều kiện cho sự tồn tại và phát triển của cái mới. Bởi vì, xét về thực chất phát triển là sự biến đổi mà giai đoạn sau còn bảo tồn tất cả những gì tích cực đã được tạo ra ở giai đoạn trước.
Đối lập với phép biện chứng những người theo quan điểm siêu hình coi phủ định chỉ
là sự thay đổi đơn giản, hoặc phủ định hoàn toàn loại bỏ cái cũ, không có tác dụng gì trong quá trình hình thành cái mới (phủ định sạch trơn). Mặt khác khi cần thấy kế thừa thì nó lại kế thừa cả những mặt tiêu cực của cái cũ. Điều đó, dẫn đến tính chất máy móc, đơn giản, phiến diện khi phân tích về sự phủ định.
+ Sự xuất hiện cái mới trong phủ định biện chứng đều là kết quả của quá trình giải
quyết những mâu thuẫn bên trong các sự vật và hiện tượng theo những qui luật khách quan vốn có của nó. Vì vậy, nó có tính khách quan. Ví dụ: Sự xuất hiện các học thuyết khoa học ngày càng phát triển cao hơn, đều là kết quả của quá trình phủ định trong sự hoàn thiện khả năng nhận thức của con người.
+ Sự xuất hiện cái mới trong phủ định biện chứng không phải là sự phủ định sạch
trơn, đoạn tuyệt với cái cũ, mà là cái mới xuất hiện trên cơ sở cái cũ, bao hàm tính kế thừa với cái cũ. Yếu tố kế thừa của cái mới đối với cái cũ, không phải là sự kế thừa tất cả nguyên vẹn, mà chỉ kế thừa những mặt tích cực nhất của cái cũ và nó cũng đã thay đổi cho phù hợp với cái mới. Mặt khác, tính kế thừa bao giờ cũng làm tiền đề, tạo điều kiện cho sự tồn tại và phát triển của cái mới. Bởi vì, xét về thực chất phát triển là sự biến đổi mà giai đoạn sau còn bảo tồn tất cả những gì tích cực đã được tạo ra ở giai đoạn trước.
Đối lập với phép biện chứng những người theo quan điểm siêu hình coi phủ định chỉ
là sự thay đổi đơn giản, hoặc phủ định hoàn toàn loại bỏ cái cũ, không có tác dụng gì trong quá trình hình thành cái mới (phủ định sạch trơn). Mặt khác khi cần thấy kế thừa thì nó lại kế thừa cả những mặt tiêu cực của cái cũ. Điều đó, dẫn đến tính chất máy móc, đơn giản, phiến diện khi phân tích về sự phủ định.
2. Bản chất phủ định của phủ định
Trong sự vận động và phát triển mang tính chất vô tận của thế giới, đều thông qua phủ định biện chứng, cái mới phủ định cái cũ và cái mới này lại bị cái mới sau phủ định. Sự vật cũng vận động thông qua những lần phủ định như thế, tạo ra một khuynh hướng phát triển từ thấp đến cao theo đường xoáy ốc.
Đường xoáy ốc được thể hiện tính chất biện chứng của sự phát triển như: Tính kế thừa, tính lặp lại, tính phát triển, mỗi vòng xoáy ốc thể hiện tính vô tận của sự phát triển từ thấp đến cao.
Trong các sự vật luôn bao gồm hai mặt, mặt khẳng định và mặt phủ định. Hai mặt này vừa thể hiện khẳng định sự tồn tại, nhưng đồng thời lại bao hàm khả năng sự biến đổi và chuyển hóa. Từ khẳng định đến phủ định và phủ định cái phủ định, đó là quá trình xuất hiện cái mới dường như quay lại cái cũ nhưng trên cơ sở cao hơn. Thực chất của quá trình này là phủ định cái phủ định có tính chu kỳ nằm trong quá trình sự vận động và phát triển của các sự vật và hiện tượng. Để chứng minh cho quan điểm trên, lấy một số ví dụ minh họa.
Như vậy, phủ định của phủ định là sự phủ định lần thứ nhất tạo ra mặt đối lập của cái ban đầu, sự phủ định lần thứ hai (hoặc nhiều hơn) lại tái hiện lại những đặc điểm cơ bản của cái ban đầu nhưng cao và hoàn thiện hơn cái ban đầu. Đó là quá trình phủ định của phủ định, nó xuất hiện với tính cách là tổng hợp tất cả các yếu tố tích cực đã được phát triển từ trước thông qua những chu kỳ vận động nhất định của hiện thực khách quan nói chung. Sự phát triển của sự vật, thông qua nhiều lần phủ định biện chứng, tạo thành khuynh hướng phát triển tất yếu của sự vật và hiện tượng từ thấp đến cao một cách vô tận theo đuờng xoáy ốc.
Đường xoáy ốc được thể hiện tính chất biện chứng của sự phát triển như: Tính kế thừa, tính lặp lại, tính phát triển, mỗi vòng xoáy ốc thể hiện tính vô tận của sự phát triển từ thấp đến cao.
Trong các sự vật luôn bao gồm hai mặt, mặt khẳng định và mặt phủ định. Hai mặt này vừa thể hiện khẳng định sự tồn tại, nhưng đồng thời lại bao hàm khả năng sự biến đổi và chuyển hóa. Từ khẳng định đến phủ định và phủ định cái phủ định, đó là quá trình xuất hiện cái mới dường như quay lại cái cũ nhưng trên cơ sở cao hơn. Thực chất của quá trình này là phủ định cái phủ định có tính chu kỳ nằm trong quá trình sự vận động và phát triển của các sự vật và hiện tượng. Để chứng minh cho quan điểm trên, lấy một số ví dụ minh họa.
Như vậy, phủ định của phủ định là sự phủ định lần thứ nhất tạo ra mặt đối lập của cái ban đầu, sự phủ định lần thứ hai (hoặc nhiều hơn) lại tái hiện lại những đặc điểm cơ bản của cái ban đầu nhưng cao và hoàn thiện hơn cái ban đầu. Đó là quá trình phủ định của phủ định, nó xuất hiện với tính cách là tổng hợp tất cả các yếu tố tích cực đã được phát triển từ trước thông qua những chu kỳ vận động nhất định của hiện thực khách quan nói chung. Sự phát triển của sự vật, thông qua nhiều lần phủ định biện chứng, tạo thành khuynh hướng phát triển tất yếu của sự vật và hiện tượng từ thấp đến cao một cách vô tận theo đuờng xoáy ốc.
3. Ý nghĩa
Khi phân tích nội dung qui luật phủ định của phủ định trước hết phải phân biệt sự khác nhau giữa phủ định biện chứng và phủ định tự phát ngẫu nhiên. Phải có quan điểm đúng về cái mới, cái mới với tính cách là tiêu chuẩn của sự phát triển.
Quá trình phát triển là sự thống nhất giữa cái mới và cái cũ, sự chuyển hóa giữa cái mới và cái cũ. Cho nên cần phân biệt giữa cái gọi là “mới” nhưng thực chất là sự biến dạng của cái cũ. Phê phán quan điểm siêu hình về sự phủ định (lấy ví dụ minh họa)
Quá trình phát triển là sự thống nhất giữa cái mới và cái cũ, sự chuyển hóa giữa cái mới và cái cũ. Cho nên cần phân biệt giữa cái gọi là “mới” nhưng thực chất là sự biến dạng của cái cũ. Phê phán quan điểm siêu hình về sự phủ định (lấy ví dụ minh họa)
