Phương thức sản xuất là một trong ba nhân tố của sản xuất vật chất và đời sống xã hội. Trong đó hoàn cảnh địa lý và dân số chỉ là những nhân tố - tất yếu thường xuyên giữ vai trò quan trọng, chứ không giữ vai trò quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội (ở đây có thể trình bày tóm tắt thêm nội dung của nhân tố hoàn cảnh địa lý và nhân tố dân số), còn phương thức sản xuất - điều kiện tất yếu quyết định sự tồn tại, vận động và phát triển của xã hội.
Phương thức sản xuất là cách thức con người tiến hành sản xuất vật chất tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Phương thức sản xuất là qui luật chung và phổ biến nhất của xã hội. Đó là sự tác động qua lại biện chứng giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất. Điều đó có nghĩa là lịch sử phát triển của xã hội dù được thể hiện thông qua nhiều chế độ xã hội cụ thể khác nhau như: Nguyên thủy, Chiếm hữu nô lệ, Phong kiến, Tư bản chủ nghĩa và Xã hội chủ nghĩa... thì trong quá trình đó đều có tác động trực tiếp của các phương thức sản xuất vật chất khác nhau theo qui luật khách quan vốn có của nó. Chính sự tác động ấy có tính chất qyuết. Qui luật này lại được thể hiện ở tính đặc thù trong những điều kiện lịch sử xã hội nhất định. Nghĩa là trong mỗi chế độ xã hội cụ thể sự tác động của phương thức sản xuất, là sự thể hiện của qui luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất.
Khi lực lượng sản xuất phát triển đến một giới hạn nhất định sẽ mâu thuẫn với quan hệ sản xuất cũ không còn phù hợp với nó. Ở giới hạn đó lực lượng sản xuất mới đòi hỏi xóa bỏ quan hệ sản xuất cũ, xây dựng một quan hệ sản xuất mới phù hợp với nó. Mâu thuẫn này biểu hiện về mặt xã hội, là mâu thuẫn cơ bản của các chế độ xã hội cụ thể và việc giải quyết mâu thuẫn này đều thông qua cách cuộc cách mạng xã hội.
Cách mạng xã hội là phương thức thay thế các hình thái kinh tế - xã hội cụ thể khác
nhau, mà thực chất là nguồn gốc của quá trình chuyển hóa các phương thức sản xuất khác nhau trong lịch sử. Quá trình đó khẳng định phương thức sản xuất là nhân tố quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội.